Wedstrijd voor de restauratie en herbestemming van de courtines

De citadel van Diest maakt deel uit van de negentiende-eeuwse fortengordel rond de stad. De Diestse vesting werd gebouwd tussen 1837 en 1856 als antwoord op een Nederlandse dreiging in de periode na de Belgische onafhankelijkheid. Hoewel deze dreiging afnam in 1840 werd de citadel toch voltooid en behield ze haar militaire functie tot het einde van de negentiende eeuw. In het begin van de twintigste eeuw werden delen van de citadel ontmanteld. Uiteindelijk zou slechts één derde van het tracé van de omwalling samen met de citadel en het Fort Leopold worden gespaard. Van de kernvesting bleef de traditionele vorm van de gebastioneerde vijfhoek en hun gekazematteerde gebouwen vrijwel volledig bewaard. In de wal rond het paradeplein bevonden zich bomvrije lokalen, de zogenaamde courtines. Vanuit het binnenplein vertrokken overwelfde doorgangen (poternes) naar de respectievelijke fronten en bastions. De citadel werd verdedigd door een droge gracht en een zachthellend talud met het glacis. Het is de enige citadel in Vlaanderen die nog bewaard is gebleven en daarom een unieke getuige van de vestingbouw van de negentiende eeuw. Bovendien is het de enige citadel in Europa met een nog relatief intact Chasseloup-Laubat verdedigingssysteem.

De stad Diest zocht eind 2022 een studieteam dat zich kan buigen over de eerste fase van de restauratie en herbestemming van de citadel met behoud van het militair museum en de inrichting van een multifunctioneel onthaal en kunstacademie.

Studio Roma bundelde de krachten met Korteknie Stuhlmacher architecten en landschaparchitect Buro Harro. Bas, adviesbureau voor architectuur en stabiliteit, hielp ons met de standzekerheidsvragen en studiebureau RCR met de technische uitrusting in het gebouw. Centraal in het ontwerp staat de verwevenheid van enerzijds de robuuste historische architectuur en anderzijds de natuur en begroeiing rond én bovenop de citadel. Nieuwe interventies worden beperkt tot doelgerichte punctuele architecturale toevoegingen, die in dienst staan van het functioneren van het monument en complementair zijn van karakter. Voor het unieke daklandschap en toekomstig dakpark wordt natuurbehoud en -herstel voorgesteld door het voorzien van een gefaseerde natuurtransplantatie.

Studio Roma werkte aan het restauratieconcept, dat uitgaat van een eerlijke zachte restauratie. Het bestaande is slechts een momentopname van een site in beweging. De restauratiestrategie is erop gericht het verval te stoppen, maar zo veel mogelijk van het bestaande materiaal te behouden of herbruiken. De aanwezige patina wordt omarmd.

Het ontwerp biedt ook een toekomstgerichte visie op de site. Het studieteam ijvert voor het behoud van de recentere Logementsblok en stelt voor deze in te zetten als drager van duurzame installaties en technieken die in en op het monument niet mogelijk zijn. De complementaire kwaliteiten van beide gebouwen komen zo niet alleen programmatisch het kunstonderwijs ten goede, maar zorgen ook voor een duurzame renovatie van de gehele site. De keuze om het bestaande Logementsblok voor deze doeleinden in te zetten, werd niet gesmaakt door de organisatie van de wedstrijd. Het ontwerpteam blijft vanuit duurzaamheidsoverwegingen evenwel achter het behoud en het hergebruik van het recentere gebouw staan.